Hidroelektrik Santral (HES) Nedir?
Hidroelektrik santrali, barajda biriken su yer çekimi potansiyel enerjisi içermektedir. Su, belli bir yükseklikten düşerken, enerjinin dönüşümü prensibine göre Yerçekimi Potansiyel Enerjisi önce kinetik enerji (mekanik enerji) ye daha sonra da türbin çarkına bağlı jeneratör motorunun dönmesi vasıtasıyla Potansiyel elektrik Enerjisi ne dönüşür.
Hidroelektrik Santral (HES), elektrik üretimi için akarsulara kurulan santrallerdir.
Hidroelektrik Santral (HES), su gücünden faydalanarak elektrik üreten santrallerdir. Doğa gücünün kullanılıyor olması bu santrallerin “çevreci” olduğu yorumlarına neden olsa da ülkemizde HES’lerle ilgili yaşananlar bu konuda bir tartışmayı da beraberinde getirmektedir.
Uzmanlar, ilgili mühendislik çalışmaları ve çevre etki değerlendirmesi hakkıyla yapıldığı ve zararları minimize edilebildiği taktirde bu santrallerin çevreye az zararlı enerji kaynağı olduğunu vurgulamaktadır. Böyle bir çalışma da hem uzun yıllar almakta hem de büyük yatırımları gerektirmektedir. Kurulumları oldukça masraflı olan bu tesislerin büyük bölümü ülkemizde özel sektör tarafından yapılmaktadır. Özellikle dereleriyle ünlü Doğu Karadeniz Bölgesi`nde Rize ve Artvin illerinde yüzlerce HES projesinin yapımı sürmektedir. Dünyadaki genel kanı ise, küçük küçük bu santrallerden yapmak yerine güçlü kapasiteli az sayıda santral yaparak, doğa tahribatını en aza indirgeme yönündedir.
Ülkemizde HESlerle ilgili çalışmaları Orman ve Su İşleri Bakanlığı yürütmektedir.
Hidroelektrik santral çeşitleri
Hidroelektrik santrallar, kaynağına göre, rezervuarlı ve kanal tipi olarak tesis edilebilirler.
Rezervuarlı santrallarda öncelikle bir baraj yapılacağından suyun kullanımı enerji gereksinimine göre ayarlanabileceğinden verimleri yüksektir.
Kanal tipi santrallar, rezervuarlara göre daha ucuza mal olmalarına karşın su biriktirme olanağı olmadığından gelen su debisine göre çalışmak zorundadırlar.
Hidrolik santrallerinin artıları, eksileri
Bir barajın yapımı ve öncesinde; uzun süreli yağış, su, jeolojik çalışmalar yapılması, su altında kalan arazi için ödenen istimlâk bedelleri, baraj yapım maliyetinin yüksek olması ilk yatırım maliyetinin çok fazla çıkmasına neden olur ki bu bir dezavantajdır. Ayrıca vahşi hayata ve doğal kaynaklara zararları, bölgesel kültürler ve tarihi yerlerin yok edilmesi (Zeugma, fırtına vadisi vs.), su kalitesine etki sorunu dezavantajlardan bazılarıdır. Su kaynağı bakımından zengin fakat yüksek debili akarsu bakımından fakir olan Türkiye’de maliyeti düşük ve çevreye zararı daha az olan Kanal Tipi Santralleri kurmak zordur. Küçük bir kasabaya yetecek kadar enerji üreten bir tesis için bile pek çok ağaç kesip yol açmak zorunda kalınması doğaya geri dönüşü olmayan zararlar vermektedir.
Dezavantajlarına karşın; ilk yatırım yapıldıktan sonra, enerji üretiminin ana kaynağı su olduğundan üretim maliyeti çok ucuz olmaktadır. Yakıtlı santralleri gibi hava kirliliği yaratmazlar. Türbinler hakkında daha detaylı bilgi için teklif hazırlama mühendislerine başvurulabilir.
Ayrıca barajların, elektrik üretiminin yanı sıra;
? Yerleşim yerlerinin suyunu karşılama,
? Sel ve taşkınları önleme,
? Tarım arazilerini sulama
? Balıkçılık
? Ağaçlandırmaya katkı, erozyonu önleme
? Turizmi geliştirme
? Ulaşım
? İklimde yumuşama
gibi yararları da bulunur.
